Wierook Uit Het Oude Egypte

Wat is 'Kyphi' en hoe maak je het?

Geur heeft altijd een essentiële rol gespeeld in onze relatie met de natuurlijke wereld en heeft door de geschiedenis heen een diepgaande invloed gehad op onze emoties, rituelen en dagelijkse ervaringen. Onze zintuigen verbinden ons niet alleen met planten en schimmels, maar ook met herinneringen, onze voeding, tradities en spirituele praktijken. Geuren, zoals die van kruiden, houten en harsen, zijn al eeuwenlang verweven met culturele en/of spirituele rituelen en het oproepen van specifieke stemmingen. Iedereen kent de kracht van geur om bijvoorbeeld herinneringen op te roepen, of het nu nostalgie betreft of trauma's. Het mag duidelijk zijn dat geur sterk inspeelt op onze emoties en ons bewustzijn. Hoewel dit misschien voor de hand ligt, is het niet verrassend dat de mens graag geuren uit de natuur samenstelt tot complexe, gelaagde aroma's om een bepaalde sfeer te creëren of een stemming op te roepen. Een voorbeeld van het gebruik van plantdelen om hun geuren is wierook. In dit artikel gaat het specifiek over een wierook uit het oude Egypte genaamd ‘Kyphi’. Een wierrook met een prachtig bereidingsproces en een interessante geschiedenis.

Figuur 1 Een offerscène in het Thebaanse graf van Nakht. Teeter, E., & Manniche, L. (2003).

Geur in het Oude Egypte

Egypte was beroemd om haar luxe parfums, die vaak naar hun plaats van oorsprong of hoofdingrediënt werden genoemd. Wierook, een andere vorm van geurverspreiding, werd gezien als de 'oog van Horus' en was zeer belangrijk voor rituelen en feesten. De goden van het oude Egypte waren geurige wezens, met speciale connecties tot geur, zoals Nerfertum, de 'heer van parfum', en Hathor, die betrokken was bij dodenfeesten. Er bestaan recepten voor speciale geurende zalven die op de ledematen van cultusbeelden werden aangebracht. Bovendien geloofden de Egyptenaren dat de harsachtige stoffen zoals Mirre en Wierook de “tranen" en "zweet" van de goden waren. Ze geloofden bijvoorbeeld dat de fijnste Mirre uit het oog van Re ontsprong.

Pas tijdens de Ptolemeïsche periode werden gedetailleerde recepten voor sommige van deze parfums in hiërogliefen op de muren van wat Egyptologen/archeologen parfum/incense ‘laboratoria’ hebben genoemd, ingeschreven. Dit gaat om de periode van 305 v.Chr. tot 30 v.Chr. Het Oude Egypte was een beschaving die al 3300 v.Chr. ontstond en pas 332 v.Chr. viel na de verovering van Egypte door Alexander de Grote. Deze teksten werden dus aan het eind van het bestaan van deze beschaving pas op deze muren geschreven. Bovenstaande ‘laboratoria’ waren speciale kamers, gelegen in grote tempels, waar aromatische materialen werden opgeslagen die gebruikt werden voor het bereiden van wierook en geparfumeerde oliën/zalven. Egypte kon niet al het benodigde aromatische plantmateriaal zelf verbouwen en moest het importeren, vooral uit het legendarische 'land van Punt’. De oude Egyptenaren produceerden ook prachtige voorwerpen om hun kostbare geparfumeerde oliën te bewaren, waaronder vaten en potten, die vaak in graven zijn gevonden.

Parfum speelde een belangrijke rol in sociale en religieuze contexten. In tempels werden de goden overladen met wierook en parfum, terwijl bij begrafenissen geuren werden gebruikt om de wedergeboorte van de overledene te verzekeren. De Egyptenaren gaven geparfumeerde geschenken aan hun gasten tijdens feesten. De duurste parfums waren ‘Mendesiaan’ (gemaakt met olie, verschillende harsen zoals Mirre, en Cassia), ‘Susinum’ (een parfum op basis van Lelie, Kalmoeswortel, Mirre, Kardemom, Krokus, Kaneel en Saffraan) en ‘Cyprinum’, samengesteld uit Henna, Olijfolie, Aspalathos (onbekend) en Kardemom. Egyptische parfums waren niet zoals de parfums van vandaag. Om de etherische oliën uit het plantmateriaal te extraheren lieten ze plantmateriaal weken in bijvoorbeeld Ben-olie (wat wij tegenwoordig Morina-olie noemen) of in dierlijke vetten. Het plantmateriaal werd vaak meerdere keren ververst, soms jarenlang, om de meest geconcentreerde extractie te verkrijgen.

Wat is Kyphi? 

Kyphi, ook wel Kapet of 'Kap-t' (Oud Egyptisch) is een traditionele Egyptische wierook die in het oude Egypte werd gebruikt voor religieuze en medicinale doeleinden. In het Hiërogliefenschrift werd het vaak geschreven als ‘Kypy’ of ‘Kpy’. De naam ‘Kyphi’ is een latinisering van deze traditionele spelling en wordt in moderne teksten vaak gebruikt om te verwijzen naar deze specifieke soort wierook. Het werd beschouwd als heilig en werd vaak geassocieerd met de goden, vooral met de goden van genezing en zuivering zoals Thoth en Isis. Ook zijn er Griekse recepten gevonden geschreven door Dioscorides, Plutarchus en Galenus. De Griekse arts Dioscorides beschreef het in zijn werk "De Materia Medica" als een middel tegen allerlei kwalen, waaronder ademhalingsproblemen en zenuwaandoeningen.

Figuur 2 Een close-up foto van een gedeelte van het Kyphi-recept - Teeter, E., & Manniche, L. (2003).

Figuur 3 Kyphi-recept op de deurposten van het 'laboratorium' - Teeter, E., & Manniche, L. (2003).

Ingrediënten

Kyphi was een kostbaar en prestigieus product dat niet voor iedereen toegankelijk was, zowel vanwege de zeldzaamheid van de ingrediënten als het complexe bereidingsproces. Dit bijzondere mengsel werd voornamelijk gebruikt in tempels en paleizen en symboliseerde rijkdom en religieuze toewijding. Enkele ingrediënten, zoals Mirre en Kaneel, moesten worden geïmporteerd, wat bijdroeg aan de exclusiviteit ervan. In oude Egyptische teksten wordt Kyphi beschreven als een mix van soms wel zestien verschillende ingrediënten. Elk onderdeel had een specifieke functie: sommige ingrediënten werden toegevoegd voor hun geur, anderen voor hun geneeskrachtige eigenschappen, en weer anderen hielpen het mengsel te binden of zorgden ervoor dat het goed brandde.

Hars werd vaak geïmporteerd uit andere landen, met name het mysterieuze ‘Land van Punt’. Tekeningen op de tempel van Deir el-Bahri, de dodentempel van Hatsjepsoet, documenteren een expeditie voor het verkrijgen van wierook en mirre. De exacte locatie van het ‘Land van Punt’ is nog steeds een onderwerp van discussie onder historici, geleerden en archeologen. Door de jaren heen is het aangeduid als onderdeel van Arabië, Somalië of Eritrea.

Deze expeditie omvatte vijf grote schepen en minstens 200 mannen. De opbrengst was indrukwekkend: ze namen ongeveer 30 levende mirrebomen mee terug, in de hoop hun eigen productie van mirre op te starten, maar dat lukte niet echt. De tempels fungeerden als magazijnen voor al deze kostbare grondstoffen, die werden opgeslagen en beheerd door priesters.

Plutarchus beschreef een recept voor Kyphi: "Kyphi is een mengsel dat bestaat uit zestien ingrediënten; honing en wijn, rozijnen en Galanga, Dennenhars en Mirre, Aspalathos en Seseli; bovendien Mastiek en Bitumen, Lisdodde en Zuring, samen met de twee soorten Jeneverbessen (waarvan de ene major en de andere minor wordt genoemd), Kardemom en Kalmoes." Hij schreef ook dat Kyphi "een weldadige uitademing veroorzaakt, waardoor de lucht verandert en het lichaam, zachtjes en zachtjes bewogen door de stroom, een temperament krijgt dat bevorderlijk is voor slaap." Plutarchus associeert deze drugachtige sensatie met wijn en dronkenschap. Sommige geleerden hebben gesuggereerd dat er mogelijk stoffen zoals hasjiesj of opium in Kyphi zaten, die de beschreven trance zouden kunnen verklaren.

In de verschillende teksten worden veel verschillende ingrediënten genoemd. Elk gevonden recept vertoont enkele overeenkomsten, vooral in de basiscomponenten zoals honing, wijn, rozijnen en hars. Echter, de andere ingrediënten variëren afhankelijk van de tekst, waardoor geen enkel recept precies hetzelfde is. Hieronder staan alle ingrediënten die in de teksten zijn aangetroffen:

Bereiding

De bereiding van Kyphi verschilt per recept. In het oude Egypte kon dit proces dagen tot maanden in beslag nemen, terwijl andere teksten het beschrijven als een veel korter proces. In sommige gevallen moest het mengen en malen van de ingrediënten ’s nachts plaatsvinden.

Een recept Edfu-tempel omvat 16 ingrediënten, die symbool stonden voor de lichaamsdelen van Osiris, die door zijn broer Set werd vermoord en in stukken werd gehakt. De 12 dagen die nodig waren om de traditionele Egyptische Kyphi te maken, vertegenwoordigen de 12 dagen die Isis doorbracht met het zoeken naar die lichaamsdelen en het weer in elkaar zetten van haar man/broer. Hoe het productieproces eruitzag, hing af van het specifieke recept, de oorsprong ervan en het beoogde doel. Sommige recepten vereisen dat rozijnen enkele dagen in wijn worden geweekt, terwijl andere het inkoken van de wijn beschrijven, of het direct malen van de rozijnen in de wijn.

Wanneer je zelf Kyphi wilt maken, zijn er veel persoonlijke keuzes te maken. Ga je voor de meest betrouwbare ingrediënten? Kies je wat jij lekker vindt ruiken? Of geef je de voorkeur aan een langdurig, aandachtig proces, of juist een snel bereidingsproces? Het is aan jou! Ik heb ook mijn eigen afwegingen gemaakt en mijn eigen formule opgesteld. Mijn focus lag op het creëren van een zo glad mogelijke binder, zodat het geheel makkelijk te kneden is in kralen die goed vorm houden. Daarnaast koos ik voor ingrediënten die gemakkelijk te verkrijgen zijn en niet van ver hoeven te worden verscheept.

Wil je ook graag je eigen Kyphi maken? Je kunt nu je eigen formule samenstellen, maar je bent ook van harte welkom om mijn recept te gebruiken.

Recept voor Kyphi

Ingrediënten:

150 g rozijnen, vijgen of dadels

175 ml (zoete) rode wijn (bij voorkeur dadelwijn of een andere zoete wijn)

200 ml (lokale) honing (of vervang dit door agave- of dadelsiroop)

50 g Olibanum

40 g Mirre

1,5 el Mastiek

1,5 el Dennenhars

1,5 el Munt

1,5 el Kalmoeswortel

1,5 el Honingbos of Rooibos (een alternatief voor Honingbos/Rooibos is Lievevrouwebedstro of Gele Akkerhoningklaver, die beide cumarine bevatten en zo een vanille-achtige geur hebben. Deze zoete vanille-achtige geur komt goed overeen met de beschrijving van Plutarchus die Aspalathos beschrijft als een zoet geurende plant)

1,5 el Citroengras

1,5 el Ceylon Kaneel en/of Groene Kardemom

40 g Jeneverbes

Bereiding:

Rozijnen weken: Doe de rozijnen in een pot en voeg de (zoete) rode wijn toe. Sluit de pot af en laat het mengsel een aantal dagen weken. Traditioneel werd hiervoor dadelwijn of een andere zoete wijn gebruikt, maar rode wijn is een prima alternatief.

Pureer de rozijnen: Pureer de rozijnen in de wijn tot een vloeibare massa, bijvoorbeeld met een blender of een vijzel. Kook dit langzaam op het vuur en voeg een beetje honing toe. Laat het mengsel afkoelen en voeg daarna 200 ml honing toe. Als je liever geen honing gebruikt, kun je deze vervangen door agave- of dadelsiroop.

Maal de poeders: Maal de volgende harsen, wortels en kruiden tot een fijn poeder in een koffiemolen, blender of vijzel:

50 gram Olibanum

40 gram Mirre

1,5 eetlepel Mastiek

1,5 eetlepel Dennenhars

1,5 eetlepel Munt

1,5 eetlepel Kalmoeswortel

1,5 eetlepel Honeybush

1,5 eetlepel Citroengras

1,5 eetlepel Ceylon Kaneel

1,5 eetlepel Groene Kardemom

40 gram Jeneverbes

Als het vloeibare mengsel is afgekoeld, kun je het door een zeef gieten voor een gladder resultaat, hoewel dit niet noodzakelijk is. Hoe fijner de poeders en hoe gladder het mengsel, des te makkelijker het is om er balletjes van te draaien zonder dat ze uit elkaar vallen.

Figuur 4 Foto van handgemaakte Kyphi volgens bovenstaand recept

Meng de ingrediënten: Meng je vloeibare bindmiddel met de poeders. Begin met een kleine hoeveelheid vloeibaar mengsel en voeg eventueel meer toe. Kneed het tot een deeg dat lijkt op pepernotendeeg. Draai er kleine kralen van.

Uitharden: Leg de balletjes op een bakpapiertje, rekje of katoenen doek en laat ze 1 tot 2 weken uitharden op een droge, koele en donkere plek.

Voorkomen van plakken: Zodra de balletjes goed zijn gedroogd, schud ik ze graag door wat gepoederde hars (die ik tijdens het maalproces heb bewaard) om te voorkomen dat ze aan elkaar plakken.

Bewaren: Bewaar de Kyphi in een mooi doosje, potje of bakje.

Figuur 4 Illustratie van een brandende kom Kyphi uit de Materia Medica.